Genel Olarak
“Yabancıların Çalışma Hakkına” ilişkin olarak gerek Anayasa gerekse Yabancıların İkameti ve Seyahati Hakkındaki Kanunun 15. maddesi ile genel bir kural getirilmiştir. Buna göre yabancılar ancak kanunda yasaklanmayan işleri yapabilecektir. Çeşitli kanunlarda buna ilişkin düzenlemeler vardır (Örneğin Doktorlar, Eczacılar, Veterinerler, Avukat ve Noterler ile Diş Doktorları bakımından bir çalışma yasağı söz konusudur). Yabancı avukatlar açısından ise Avukatlık Kanunun 44. maddesinde düzenlenen bir istisna vardır. Buna göre yabancı avukatlar yalnızca milletlerarası hukuk ve yabancılar hukuku alanında danışmanlık hizmetleri sunabilirler. Ancak burada da yine“karşılılık ilkesi” göz önünde bulundurulmaktadır.
Çalışma İzni Alma Zorunluluğu
27.02.2003 tarihinde yürürlüğe giren Yabancıların Çalışma İzinleri hakkındaki Kanun gereği yabancılar ilk defa işe başlamadan evvel çalışma izni almakla yükümlü kılındı (Md. 4 fık. 1). Bu izin, yurt içinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, yurt dışında ise Türk Konsoloslukları tarafından verilmektedir. Kanunda dört tür çalışma izni düzenlenmiştir:
a) Süreli Çalışma İzni: Çalışma izni kural olarak belirli bir iş yerindeki belirli bir mesleğin icrası için en çok bir yıllığına verilebilmektedir. İzin kararı, işpiyasasındaki durum, iş yaşamındaki gelişmeler ile sektörel ve iktisadi konjünktür değişiklikleri göz önünde bulundurulmak suretiyle verilebilmektedir. Çalışma izninin aynı meslek ve aynı işletme içindeki faaliyet için 3 yıllığına uzatılması mümkündür. Bu üç yıllık sürenin de dolmasından sonra aynı meslek için bu sefer 6 yıllığına uzatılabilir. Çocuklar ve eşler için yasal olarak beş yıl ikamet etmelerinden sonra bir çalışma izninin verilmesi mümkündür.
b) Süresiz Çalışma İzni: Yabancılara süresiz bir çalışma izninin verilmesi yasal olarak sekiz yıl ikamet etmeleri ve çalışmış olmaları şartıyla mümkündür.
c) Bağımsız Çalışma İzni: Kendi nam ve hesabına çalışmak isteyen kişiler, ilgili çalışma iznini ancak beş yıl yasal olarak ikamet etmeleri halinde alabilirler.
d)İstisnai Çalışma İzni: Kanunda belirtilen özellikleri taşıyan kişilere istisnai çalışma izninin verilmesi mümkündür ( Örneğin Vatandaşlık Kanuna göre evlenmiş, reşit olmalarından evvel Türkiye’ye yerleşmiş ve üniversite eğitimlerini Türkiye’de tamamlamış kişilere ve “kilit personel” olarak adlandırılanlara istisnai çalışma izni verilebilmektedir).
1.3. Kilit Personelin Çalışma İzni Alma Zorunluluğu
06.09.2003 tarihinde “Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personelin İstihdamı hakkındaki Yönetmelik” yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelikte özellikle doğrudan yabancıyatırımlar ve irtibat bürolarında faaliyet gösterecek kilit personele ilişkin düzenlemeler getirilmektedir. İlgili yönetmeliğin 4. maddesinin (e) bendinde “Kilit Personel”kavramından ne anlaşılması gerektiği açıklanmaktadır. Buna göre şirketlerin üst yönetiminde veya yürütme pozisyonunda çalışan, şirkette denetleme görevini yapan,şirkete yeni personel alma ve işten çıkarma gibi yetkilere sahip olan kişiler kilit personel olarak tanımlanmaktadır.Bu bağlamda örneğin
a) Şirket Ortakları
b) Yönetim Kurulu Başkanı ve Üyeleri
c) Müdürler
d) Müdür Yardımcıları
e)İrtibat Bürolarında, ana şirket tarafından kendi adına verilen yetki belgesi düzenlenen kişiler
kilit personel kabul edilmektedir.
Doğrudan yabancı yatırımlarda görev alan kilit personel ilgili çalışma izni için başvuruyu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yapmalıdır (Md. 5 Yönetmelik). Ancak bu başvuruyu yine kendi ülkelerindeki Türk Konsolosluklarına yapmalarıda mümkündür (Md.7 Yönetmelik). Konsolosluklara yapılan başvurular Bakanlığa iletilmekte ve değerlendirme de bu kurumca yapılmaktadır. İznin verilmesi için gerekli olanşartlar yönetmeliğin 10. maddesinde sayılmaktadır. Çalışma izninin verildiği tarihten itibaren 90 içinde “çalışma vizesi” için ve Türkiye’ye geldikleri tarihten itibaren 30 gün içinde de “ikamet tezkesi”için başvuruda bulunulmalıdır.
Genel çalışma izinleri için başvurmak isteyen kişilerin ise en az altı ay süreli ikamet tezkerelerinin de bulunması ve bu sürenin dolmadan başvurulmuş olması şartı da aranmaktadır. Bu başvuruların değerlendirilmesine ilişkin olarak yukarıda yapmışolduğumuz açıklamalara atıf yapmakla yitiniyoruz.
1.4. Çalışma İznine İlişkin Masraflar
Çalışma iznine ilişkin başvurularda
1 yıla kadar olan izinlerde 50 YTL
3 yıla kadar olan izinlerde 150 YTL
Süresiz çalışma izni için 250 YTL
Bağımsız çalışma izni için 500 YTL
Ücret alınmaktadır.
1.5. Çalışma İznini Vermeye Yetkili Makam
Yurt dışında: Türk Konsolosluğu
Yurt içinde: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Eğer çalışma amacıyla uzun bir süre için Türkiye’ye yerleşmek isteniyorsa, yurt dışındaki konsolosluklara çalışma izninin alınmasından sonra çalışma vizesi için de başvurulması tavsiye edilir.
Yabancıişçi işe başlatılmadan önce işvereni tarafından Bakanlığa bildirilmekle yükümlüdür. Ancak “Yabancıların Çalışma İzinleri hakkındaki Kanunun” 4. maddesinin 2. fıkrasında bunun istisnası düzenlenmiştir. Buna göre “ülke menfaatlerinin gerekli kıldığı hallerde veya mücbir nedenlere bağlı olarak, çalışmaya başlamadan önce ilgili makama bilgi vermek koşuluyla, çalışma süresi bir ayı geçmemek ve Bakanlık onayı alınmak suretiyle çalışma izni işe başladıktan sonra da verilebilir”. Bu istisnai düzenlemedeki unsurlar şunlardır:
Ülke menfaatlerinin gerekli kıldığı bir halin ve mücbir bir sebebin mevcudiyeti
Çalışma İzni için çalışmaya başlamadan evvel başvurulmuş olunması
Çalışma İzni olmaksızın çalışılan sürenin 1 ayı geçmemiş olması
Bakanlıktan onay alınmış olması
İşçilerin Sosyal Güvenliği
Sosyal Güvenlik Kanununun 1. maddesinde sigortalı kavramıtanımlanmıştır. Bu tanıma göre sigortalılık ilişkisinin mevcudiyeti için kişinin vatandaşlığı veya çalışma iznin hukuka uygunluğu veya aykırılığı önem arz etmemektedir. Vatandaşlığa bakılmaksızın bir iş sözleşmesine dayalı olarak bir gerçek veya tüzel kişiye bağlı çalışan her kişi, sigortalı olmak zorundadır. Sigortalı kabul edilmek için çalışma izninin alınmış olması şartı aranmaktadır.
İşçiyi çalıştırmaya başladıktan sonra sosyal güvenlik kurumuna bildirim yükümlülüğü yerine getirmeyen işverenler açısından oldukça yüksek para cezalarıöngörülmektedir.
Ancak yabancı bir tüzel kişiliğinin nam ve hesabına çalışan ve bu tüzel kişiliğinin ülke kanunlarına göre sigortalısayılan kişilerin sigorta kurumuna bildirilmesi gerekmemektedir. Kendi ülkelerinde sigortalı olan yabancıların yine sigorta poliçelerini Türk Konsoluslukları tarafından onaylattırmaları gerekmektedir.
Sosyal Sigortalar Kanununa göre yabancı personelin bütün sigorta kollarında ( İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sigortası, Sağlık Sigortası, Analık Sigortası, Maluliyet ve Yaşlılık Sigortası)sigortalı olması gerekiyor.
İşsizlik Sigortasına ilişkin kanunda yine hükümler bulunmakla beraber uygulama alanının çok kısıtlı olması ve karmaşıklığınedeniyle burada buna ilişkin açıklamalara yer verilmemiştir.
