1.Giriş:
17.06.2003 tarihli Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle birlikte Türkiye’ deki mevcut şirketler hukuku sisteminde değişiklikler olmuştur. Önceki kanuni düzenlemelerin aksine, izin yükümlülükleri ve asgari sermaye miktarları yabancı yatırımlar lehine düzenlenmiştir. Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu’ na göre; yabancı yatırımcı, Türkiye’ de doğrudan yabancı yatırım yapan,
– Yabancı ülke vatandaşları
– Yurtdışında ikamet eden Türk vatandaşları
– Yabancı ülkelerin kanunlarına göre kurulmuş tüzel kişileri ve uluslar arası kuruluşlarını ifade eder. Kanunla belirlenmiş kayıt yükümlülüklerini yerine getirilmesi koşuluyla, yabancı yatırımcı yeni şirket kurabilir, şube açabilir veya Türkiye’ deki bir şirkete ortak olabilir. Yabancı yatırımcıların Türk Ticaret Kanunu’nda ve Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiş tüm şirket türlerini kurması mümkündür. Ancak Türkiye’ de daha çok tercih edilen şirket türleri limited şirket ve anonim şirkettir.
Doğrudan yabancı yatırım; yabancı yatırımcı tarafından yurt dışından getirilen;
– Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca alım satımı yapılan konvertibl para şeklinde nakit sermaye,
– Şirket menkul kıymetler (Devlet tahvilleri hariç),
– Makine ve teçhizat,
– Sınaî ve fikrî mülkiyet haklar veya
Yurt içinden sağlanan;
-Yeniden yatırımda kullanılan kâr, hâsılat, para alacağı veya malî değeri olan yatırımla ilgili diğer haklar,
– Doğal kaynakların aranması ve çıkarılmasına ilişkin haklardır.
2.Türkiye’ de Şirket Türleri Türk şirketler hukuku sistemine göre kurulabilecek şirketler şunlardır:
– Kollektif Şirket
– Komandit Şirket
– Limited Şirket
– Anonim Şirket
– Kooperatif
– Tüzel Kişiliğe Sahip Olmayan Adi Şirket ( Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir.) Kollektif Şirket
Kollektif şirket için asgari sermaye miktarı öngörülmemiştir. Şirket ortakları şirket boçlarından müteselsilen ve sınırsız sorumludur. Şirket kuruluşu için en az iki ortak şarttır. Komandit Şirket
Komandit şirketlerde, Alman Hukukunda da olduğu gibi komanditer ortağın sorumluluğu belirli bir sermaye miktarı ile sınırlı iken, komandite ortağın sorumluluğu sınırsızdır. Şirket kuruluşu için asgari sermaye miktarı öngörülmemiştir. Limited Şirket
Limited şirket en az iki gerçek kişi veya tüzel kişi tarafından kurulur. Asgari sermaye miktarı 5.000YTL’dir.( yaklaşık 3000Euro) Limited Tüm şirket hissedarları taahhüt ettiği sermaye miktarı ile sorumludur. Şirketler halka açılamaz ve hisse senetleri borsada işlem görmez. Anonim Şirket
Limited şirket en az beş gerçek kişi veya tüzel kişi tarafından kurulur. Asgari sermaye miktarı 50.000YTL’ dir.( yaklaşık 30.000Euro) Sorumluluk taahhüt edilen sermaye ile sınırlıdır. Anonim şirketlerin, Alman hukukunda olduğu gibi halka açık anonim şirket ve halka açık olmayan anonim şirket olmak üzere iki türü mevcuttur. Zorunlu organları da Alman hukukundaki olduğu gibi;
– En az üç pay sahibinden oluşan Yönetim Kurulu ( istenirse müdür atanabilir)
– En fazla beş kişiden oluşan Denetim Kurulu ( denetçi sayısı birse onun, birden çok ise, yarısından bir fazlasının T.C. vatandaşı olması gerekir.)
– Şirket politikasıyla ilgili kararlar veren ve yüksek yetkili Genel Kuruldur. Anonim şirketler hem Türk Ticaret Kanunu’nda hem de Sermaye Piyasası Kanunu’nda düzenlenmiştir. Anonim şirketlerde bazı faaliyet alanları için (banka, sigorta, faktoring) kuruluşundan önce Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’ndan izin alınması şarttır.
3. Kuruluş Kuruluş süreci, şirket kuruluşu ve şube kuruluşu bakımından farklılık göstermektedir. Yabancı yatırımcılar faaliyet göstermek istediği piyasayı, müşteri profilini ve rekabeti araştırma amacıyla daha az sermaye ve riskle irtibat bürosu da kurabilir. Bu nedenle üç şirket kuruluşu, şube kuruluşu ve irtibat bürosu kuruluşu olmak üzere üç aşama da incelenmiştir:
3.1. Şirket Kuruluşu Türkiye’ de şirket kuruluş süreci oldukça kolaylaştırılmıştır. Öyle ki; birkaç iş günü içinde şirket kurmak mümkündür. Şirket kuruluşu şu aşamaları içerir:
– Tüm şirket ortakları tarafından şirket esas sözleşmesinin imzalanması
– İmzaların noter tarafından tasdik edilmesi
– şirket kuruluş bildirim dilekçesi ve formu
– Kurucular arasında yabancı uyruklu gerçek şahıs varsa pasaportun aslı ile ibraz edilmesi halinde fotokopisi veya noter tasdikli örneği, tüzel kişilerde ise ilgili Türk Konsolosluğundan veya Lahey Devletler Özel Hukuku Konferansı çerçevesinde hazırlanan Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi hükümlerine göre tasdik edilmiş (apostil şerhini içeren) ve şirketin kayıtlı bulunduğu sanayi ve/veya ticaret odasınca veya yetkili mahkemelerce tanzim edilmiş faaliyet belgesi aslı ve noter onaylı tercümesi
– Bu belgelerle birlikte asgari sermaye miktarının ödendiğine ilişkin makbuz ve imza sirküleri ile Ticaret Sicil Memurluğu’ na tescil için başvurulur. Tescilden sonra vergi dairesi müracaat edilmesi gerekmektedir.
– Tescil Ticaret Sicil Gazetesi’ nde ilan edilir. Tescilden sonra şirket faaliyete geçebilir. Ancak dikkat edilmesi gereken husus, tescilin yapıldığı gün aynı zamanda vergi dairesine müracaat edilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde usulsüzlük nedeniyle ceza kesilmektedir.
3.2.Şube Kuruluşu
Yabancı yatırımcılar Türkiye’ de az bir masrafla şube kurabilir. Şube kurulabilmesi için Türkiye’ de ikamet eden bir şube temsilcisi atanması ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’ndan izin alınması zorunludur. Şubelerin ayrı bir tüzel kişiliği yoktur ve Ticaret Siciline kaydedilmez.
Şube kuruluşu için gerekli belgeler şunlardır:
– Tercüme edilmiş ve apostilli şirket esas sözleşmesi
– Bakanlık izni
– Şube temsilcisi adına vekaletname
– Şube temsilcisinin imza sirküleri
– Şube temsilcisi Türk vatandaşa ise, noter tasdikli kimlik kartı, Şube temsilcisi yabancı uyruklu ise yabancı yetkili temsilcinin noter tasdikli pasaport kopyası, çalışma izni ve oturma izni. Şube kuruluşu genellikle şirket kuruluşunun ilk adımı olarak karşımıza çıkar. Çünkü şube kurmak vergi , iş hukuku ve çalışma izinleri açısından bir avantaj sağlamamaktadır. Şube temsilcisi, yurtdışında bulunan ana şirketi de ilgilendiren sözleşmeler imzalayabilir veya ticari ilişkiler kurabilir. Ancak bilinmesi gerekir ki; bu tür sözleşmelerde aksi kararlaştırılmadığı sürece uyuşmazlığın çözüleceği yer Türk mahkemeleridir.
3.3. İrtibat Bürosu
Yabancı yatırımcılar Türkiye’ de yatırım amacıyla piyasa araştırması yapmak ve ilişkiler kurmak amacıyla irtibat bürosu açabilir. İrtibat bürosunun ticari amaçla faaliyet göstermesi yasaktır. İrtibat bürosunun kurulması; büronun çalışmalarının ardından şirket kurulması veya büronun Türk üreticisinin kalite kontrolü gibi önemli işleri yürütmesi durumunda bir anlam ifade eder. Başvuru işlemleri ile gerekli belge ve doldurulacak formlar tamamlandığında, irtibat bürosu açılması izni 5 gün içinde verilmektedir. 4.Oturma ve Çalışma İzni
Türkiye’ de yabancıların çalışma izni, 2003′ ün başlarında bugünkü halini almıştır. Bu konuda yetkili makam Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve yurtdışında da Türk konsolosluklarıdır. Kanunda dört tip çalışma izni düzenlenmiştir:
1.Süreli Çalışma İzni
Süreli çalışma izni iş piyasasındaki durum, çalışma hayatındaki gelişmeler, istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik konjonktür değişiklikleri dikkate alınarak, yabancının ikamet izninin süresi ile hizmet akdinin veya işin süresine göre, belirli bir işyeri veya işletmede ve belirli bir meslekte çalışmak üzere en çok bir yıl geçerli olmak üzere verilir. Bir yıllık kanuni çalışma süresinden sonra, çalışma süresi uzatılabilir.
Türkiye’ye çalışmak üzere gelen bir yabancının beraberinde veya daha sonra getirmiş eş ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarına da, yabancının kendisi ile birlikte en az beş yıl kanuni ve kesintisiz ikamet etmiş olmaları kaydıyla süreli çalışma izni verilebilir.
2. Süresiz Çalışma İzni
Türkiye’de en az sekiz yıl kanuni ve kesintisiz ikamet eden veya toplam altı yıllık kanuni çalışması olan yabancılara, iş piyasasındaki durum ve çalışma hayatındaki gelişmeler dikkate alınmaksızın ve belirli bir işletme, meslek, mülki veya coğrafi alanla sınırlandırılmaksızın süresiz çalışma izni verilebilir.
3. Bağımsız Çalışma İzni
Alman hukukundan farklı olarak, Türkiye’ de bağımsız çalışacak yabancıların da çalışma izni alması gerekmektedir. Bağımsız çalışacak yabancılara, Türkiye’de en az beş yıl kanuni ve kesintisiz olarak ikamet etmiş olmaları koşuluyla Bakanlıkça bağımsız çalışma izni verilebilir. Eskiden Bakanlık tarafından bağımsız çalışma izni talep eden yabancıya yeterlilik sınavı yapılırdı.
4. İstisnai Çalışma İzni
a. Bazı kişilere kanunda öngörülen sürelere bakılmaksızın çalışma izni verilebilir. Türkiye’de doğan ve rüşt yaşını doldurmadan Türkiye’ye gelen ve Türkiye’de meslek okulu, yüksek okul veya üniversiteden mezun olan yabancılara, Bir Türk vatandaşı ile evli olan yabancılara, doğrudan yabancı yatırımlarda kilit personel konumunda olan yabancılara istisnai çalışma izni verilir. Bu şekilde Türkiye’deki doğrudan yabancı yatırıma yabancı müdür, yabancı şube yetkilisi gibi üst düzey yetkililer atanabilir. Çalışma izninin Türkiye’ ye gelmeden yurtdışındaki Türk konsolosluklarından alınması zorunludur.
