Ülkemizde birçok kişi anonim şirketlerde hissedardır. Bu şirketlerin çoğu aile üyeleri veya yakın dostlar tarafından kurulmuştur. Zaman ilerledikçe bu şirketlerde hisseler başkalarına geçmiş veya miras yoluyla küçülmüştür. Böylece azınlık hissedarların hakları önemli hale gelmiştir.
Genel kanaat anonim şirketlerde %51’i elinde tutan ortakların şirketi istediği gibi yönetmeleridir. Evet, %51 hisse sahipleri yönetim kurulunu istediği gibi belirleyebilir, kâr dağıtmama kararı alabilir ve hatta sermaye arttırarak şirketin kalan hisselerini de zaman içinde eline geçirebilir.
O halde azınlık hissedarların hiçbir yetkisi yok diyebilirmiyiz? Hayır. Çünkü, Türk Ticaret Kanunu (TTK) azınlık hissedarların haklarını koruyacak birçok madde içermektedir. Sorun azınlık hissedarların haklarını bilmemesidir. Ticaret Kanunu’nun azınlık hissedarların haklarını koruyan maddelerini şöyle özetleyebiliriz.
TTK 355: Azınlık hissedarlar denetçilere başvurarak, yönetim kurulunca şirketin kötü idare edilip edilmediğini incelemelerini ve gerekirse Şirketi olağanüstü genel kurul toplantısına çağırmasını isteyebilir.
TTK.356: Her hisse sahibi yönetim kurulu yada müdürler aleyhine şirketi iyi idare edip etmediği hakkında denetçilere başvurabilir. Denetçi mecburen yapacağı incelemede durumu yıllık genel kurula sunulacak raporunda belirlemek zorundadır. Eğer kötü idare varsa, denetçi TTK 355 gereğince genel kurulu olağanüstü toplamak zorundadır. Eğer başvuran hissedar hissesi %10 üzerinde ise denetçi olayları raporlarında belirtmeye ve bir usulsüzlük varsa genel kurul için davet yapmaya mecburdur. Denetçi genel kurulu toplamazsa TTK 367 gereğince aşağıda gösterilen prosedürle azınlık hissedarlar genel kurul yapılması için Mahkemeye başvurabilirler.
TTK 366: Şirket sermayesinin onda birinden fazla bir hisseye sahip azınlık hissedarlar, yönetim kurulunun aşağıda belirtilen görevleri yapmaması sebebiyle, yönetim kuruluna başvurarak olağanüstü genel kurul toplantısı yapılmasını isteyebilir.
TTK 367: Yönetim kurulu veya denetçiler olağanüstü genel kurul toplantısını yapmazlarsa, Mahkeme genel kurulu toplama ve gündeme koyulacak maddeleri belirleme yetkisini azınlık hissedarlara verebilir.
TTK 341: Yapılacak olağan veya azınlık hissedarların çağrısıyla yapılacak olağanüstü genel kurullarda, %10’un üstündeki azınlık hissedarlar, yönetim kurulu üyelerine karşı şirketi kötü yönetip zarar verdiler diye dava açılmasını isteyebilir. Şirket ve murakıplar bu istek üzerine yönetim kuruluna karşı bir ay içinde zararları tazmin ettirmeye yönelik dava açmak zorundadırlar. Bu davaya da azınlık hissedarlar katılır.
TTK 348: Yapılacak olağan veya olağanüstü genel kurulda %10dan fazla hisseye sahip hissedar, kanuna aykırılık, hesapların incelenmesi ve bilançonun gerçekliğini tahkik için özel denetçi belirlenmesini isteyebilir. Genel kurul bu talebi reddederse azınlık hissedarlar özel denetçi tayini için Mahkemeye başvurabilir.
TTK 377:Genel kurullardaki bilançonun onayı hakkındaki görüşmeler, %10’dan fazla hissedarın talebi ile bilançonun ayrıntılı incelenmesi sebebiyle bir ay sonraya ertelettirilebilir. Bilançodaki açık olmayan veya yanlış hususlar hakkında yönetim kurulundan açıklama istenebilir. Azınlık hissedarlar, yönetimce yapılan açıklamalar yeterli değilse bilanço görüşmesi bir ay daha ertelettirilebilir. Bu durumda Mahkemece şirkete yediemin tayin ettirilebilir ve bilanço incelemesi yediemin vasıtasıyla yapılabilir.
TTK 362: Genel Kuruldan en az onbeşgün önce şirkete ilişkin hesaplar hissedarların incelemesine açılmak zorundadır.
TTK 385: Genel Kurul, kâr payı dağıtmak, genel kurula katılmak gibi şirket ana sözleşmesindeki müktesep hakları hissedarların rızası olmadan azaltamaz.
TTK 362: Hissedarlar, kâr ve zarar hesabı, bilanço ve yıllık raporun bir suretini genel kuruldan sonra bir yıl süreyle yönetimden isteyebilir.
TTK 363: Hissedarlar şüpheli gördükleri hususları denetçiye bildirmek ve gerekli açıklamayı istemek hakkına sahiptir.
Anonim şirketlerde genel kurulun yapılması bazı şekil şartlarına bağlıdır. Genel kurul için hissedarlara, davet mektubu ve gündemin toplantıdan on beş gün önce iadeli taahhütlü olarak yollanması gerekmektedir. Bu mektup yollanmamışsa veya içeriği eksik yollanmışsa ya da genel kurul kanunlara aykırı karar almışsa hissedarlar, TTK 381 gereğince genel kurulun veya kararların iptalini dava edilebilir. Dava açma süresi genel kurul tarihinden başlayarak üç aydır.
Anonim Şirketlerde çoğunluk tarafından seçilen yönetim kurulu her istediğini yapamaz. TTK 320 gereğince yönetim kurulu üyeleri şirket işlerinde dikkat ve basiret göstermek zorundadır. Ek olarak Borçlar Kanunu 528 gereğince yönetim kurulu üyeleri şirkete veya hissedarlara kasıt, ihmal veya dikkatsizlikle verdikleri zararlara karşı şahsi mal varlığı ile sorumludur. Yargıtay kararlarına göre; şirket aktiflerindeki bir azalma veya umulan karda bir eksilme varsa yönetim kurulu kusursuzluğunu ispatlamadıkça şirkete ve hissedarlara karşı sorumludur.
Yönetim Kurulu üyelerinin görevleri şunlardır:
1. Şirketin mali durumunun bozulması hallerinde tedbir almak
2. Şirket işlemleri için lüzumlu defterleri tutmak
3. Bilanço ile kâr ve zarar cetvelleri düzenlemek
4. Yıllık rapor düzenlemek
5.Kârın dağıtımı için teklifte bulunmak
6.Şirket idarecilerinin tayin ve azillerini yapmak
7.Yönetim kurulu üyeliğinin açılması halinde seçim yapmak
8.Tescil ve ilân işlerini yerine getirmek
9.Genel Kurul Toplantısına İlişkin Görevler
a. Toplantıya çağırmak
b. Daveti iadeli taahhütlü yapmak
c. Gündemi düzenlemek
d. Bilanço yıllık rapor ve kâr dağıtımına dair teklifleri
hisse sahiplerinin incelemesine hazır bulundurmak
e. Bakanlık komiserini temin etmek
f. Pay sahiplerinin oy hakkının olup olmadığını tesbit etmek
g. Toplantı tutanağı için hazırlık yapmak
h. Genel kurul kararlarını yerine getirmek
i. Genel kurul kararları aleyhine iptal davası açmak
10.Tasfiye işlerini görmek
Yönetim Kurulu üyelerinin yükümlülüğü genel olarak şunlardır.
A.Şirketi iyi yönetmek
B.Şirket çıkarlarını gözetmek
C.İşine özen göstermek
D.Şirkete sadık olmak
E.Sır saklamak
F.Şirketle iş yapmamak
G.Şirketle rekabet yapmamak
H.İşi bizzat yapmak
I.Yaptıkları hakkında hesap vermek
J.Yanıltıcı davranışlarda bulunmamak
K.Öngörülen yasaklara uymak
L.Kendi şahıslarını ilgilendiren konularda görüşmelere katılmamak
M.Mal bildiriminde bulunmak
Yönetim Kurulu üyeleri görevlerini yapmazsa, Şirkete ve hissedarlara verdiği zararı öderler. Şirket adına denetçiler yönetim kuruluna karşı dava açmazsa, hissedarlar bir vekil tayin ederek dava açtırabilirler. Bu dava sonucu şirketin yönetimine kayyum bile getirilebilir.
TTK 385 gereği kâr payı dağıtımı hissedarların müktesep haklarındandır. Bu hakkın özüne dokunan ve objektif iyiniyet kurallarına aykırı genel kurul kararlarının iptali gerekir. Şirket ana sözleşmesinde tüm kârın yedek akçe olarak ayrılabileceği yazılsa bile, eğer ilgili yıla ilişkin kârın dağıtılmamasını gerektiren bir durum yoksa hissedarlar üç ay içinde dava açıp genel kurul kararının iptalini isteyebilir.
Anonim Şirketlerde büyük ortaklar sermaye artırımına gidebilir. Ancak TTK 394 gereğince arttırılan sermayeden hisseleri oranında eski ortakların rüçhan hakkı vardır.
Azınlık hissedarların en önemli problemi şirketin işleri hakkında bilgi alamamaktır. Kanun azınlık hissedarlara bilgi almak için çeşitli olanaklar tanımıştır. TTK 363 gereğince hissedarlar şüpheli gördükleri konularda denetçiden gerekli bilgiyi isteme hakkına sahiptirler. Bu yolla denetçi şirketin her türlü evrakını ve ticari defterlerini inceleyerek soru sorana bilgi verir. Ancak doğrudan hissedar yönetim kurulu izin vermezse ticari defterleri ve evrakı bizzat inceleyemez.
Ayrıca yargı kararları ve doktrin hissedarın şüpheli hususlar yanında her türlü konuda yönetim kuruluna başvurup bilgi isteyebileceğini ve bu bilgilerin verilmesi gerektiğini söylemektedir. Bu bilginin verilmemesi halinde Yargıtay kararlarına göre, Mahkeme yoluyla bu bilgi elde edilebilir.
Gördüğünüz gibi Ticaret Kanunu Anonim Şirketlerde azınlık hissedarların haklarının korunması için birçok düzenleme içermektedir. Bu nedenle bir anonim şirkete küçük ortak olarak girmekte veya şirket hisseniz küçüldüğünde çok büyük endişeye kapılmayın. Hukuk size azınlık haklarınızın korunması için önemli olanaklar vermektedir.
