Türk Ticaret Kanunu’nun 329.maddesinde düzenlenmiş olduğu üzere anonim şirket, kendi hisse senetlerini mülk edinemez ve rehin olarak kabul edemez. Bu yasağa uyulmaması halinde yapılan işlemin geçersizliği söz konusu olacaktır. Dolaysıyla senetlerin mülk edinilmesinden veya rehin alınmasından doğan sözleşmeler geçersiz sayılır. Bu yasak adi, imtiyazlı, hamiline, nama yazılı bütün pay türleri için geçerlidir . Örneğin, bir anonim şirket diğer bir şirketten hisse senedi satın almak isterse, bu senetlerin bedelini kendi şirketinin hisse senetleri ile ödemesi halinde bu durum TTK md. 329’ye aykırılık teşkil edecektir ve bu doğrultuda bir sözleşme herhangi bir hüküm ifade etmeyecektir. Aynı şekilde bir anonim şirket kendi hisse senetlerini piyasaya çıkardıktan sonra bunların bedelini ödeyerek tekrar geri toplayamaz.
Türk Ticaret Kanun’u, madde 329 hükmünde aşağıdaki istisnaları getirmiştir:
1. “Hisse senetleri şirketin sermayesinin azaltılmasına dair bir karara dayanılarak devralınmışsa; …”
Şirketin yukarıda belirtilen amaçla hisse senetlerini devralması durumunda temellük söz konusu olmaz. Çıkartılmış olan hisse senetleri iade edilerek derhal imha edilir ve tutulan zabıt ticaret siciline verilir. Hisselerini iade etmeyen hisse sahiplerinin senetlerinin iptaline karar verilir. Bu düzenleme ile iyi niyetli üçüncü kişilerin haklarını korumak amaçlanmıştır.
2. “…Hisse senetleri şirketin kurulması veya esas sermayesinin çoğaltılması dolayısıyla vaki olan iştirak taahhüdünden başka bir sebepten doğan şirket alacaklarının ödenmesi maksadıyla devralınmışsa;…”
Anonim şirketin alacaklarını ödemek amacıyla borçlu kişilerden kendi hisse senetlerini devir alması mümkündür. Ancak anonim şirketin sermayeye iştirak ödemesi gereken hissedardan alacağı varsa, bu hissedar borcunu hisse senetlerini anonim şirkete devir yolu ile ödeyemez.
Yargıtay bir kararında “……bankaya borçlu durumda olan hissedarın borcuna karşılık banka hisse senetlerini bankaya vermesi … banka alacağının ödenmiş sayılamayacağını ve fiili hal vaki devrin hükümsüz sayılması gerekeceği…” belirtilmektedir.
3. “…Hisse senetleri bir mamelekin veya işletmenin borç ve alacaklarıyla beraber temellük edilmesi neticesinde şirkete geçmişse;…”
4. “…Hisse senetlerinin devir veya rehin alınması keyfiyeti esas mukaveleye göre şirket konusuna giren muamelelerden ise;…”
Bankalar, finansman, yatırım şirketleri, borsa bankacılığı yapan ve diğer hisse alım satım olarak ticari faaliyet gösteren anonim şirketler kendi hisse senetlerine sahip olabilirler. Örneğin bir banka kendi hisse senetlerinin rehni karşılığında kredi verebilir .
5. “…Hisse senetleri idare meclisi azaları, müdürler ve memurlar tarafından kendilerine bu sıfatla düşen mükellefiyetlere karşı rehin olarak yatırılmış ise;…”
6. “…Temellük ivazsız ise…”
Anonim şirket, kendi hisse senetlerine, karşılığında hiçbir ödeme yapmadan sahip olabilir. Bu hüküm sadece bedellerı tamamen ödenmiş olan hisse senetleri için geçerlidir.
Örneğin, bedelleri tamamen ödenmiş olan hisse senetlerinin anonim şirkete karşılıksız devredilebilmesi mümkündür. Bedelleri tamamen ödenmeme hisse senetlerinin devredilmesi ise mümkün değildir. Zira bu takdirde bir ödeme yoluna gidiliğinde, ödenmemiş olan bedeller anonim şirket tarafından ödenmek zorunda kalınacaktır. Bu şekilde anonim şirketin sermayesinden yapılacak bir ödemenin yapılması kanunun düzenlemesine göre mümkün değildir.
329/2 maddede belirtildiği üzere yukarıda anmış olduğumuz durumlardan herhangi birine dayanılarak anonim şirketin sahip olduğu hisse senetlerini hemen elden çıkarması gerekmektedir. Yine madde 329 bend 2’ye göre anonim şirkete sermayenin azaltılması amacı ile iade edilen senetleri derhal imha edilir.
İntikal eden hisselere bağlı oyların anonim şirket tarafından kullanılması mümkün değildir . Anonim şirketler, işbu maddede belirtilen tüm hisse devirlerini yıllık raporlarında göstermek zorundadırlar.
Son istisnai hükmün uygulanması durumunda dahi, yapılan devrin muvazaalı ya da manipülasyon amaçlı olduğu iddiasının gündeme gelmesi mümkün olacak ve bu durum hukuken sıkıntı yaratacaktır. Karşılaştırmalı hukukta anonim şirketlerin kendi hisse senetlerini satın alması konusu hakkında farklı düzenlemelerin bulunduğu görülmektedir. Örneğin Rus hukukunda anonim şirketlerin kendi hisse senetlerine şirket kararıyla veya kanun düzenlemesi ile sahip olmaları mümkündür. Ancak Rus Anonim Şirket Hakkındaki Kanunu’nunda bu konuda birkaç istisnai hüküm düzenlemiştir.
Türk Ticaret Kanunu’nun 329. Madde hükmü üçüncü kişilerin alacaklarını korumak ve sermaye piyasasını korumak amacıyla getirilen bir düzenlemedir.
Anonim şirketin kendi hisse senetlerine sahip olabilmesi hakkının bulunması halinde, hisse senetleri üzerinde spekülatif sözleşmelerin yapılması tehlikesi ortaya çıkabilir. Yöneticiler, şirket durumunun kötüleşmesi halinde, şirket ana sermayesinden para ayırıp şirketin hisse senetlerini satın alarak yapay bir hisse senedi değer artışı yaratabilirler .
Bir anonim şirketin kendi hisse senetlerine sahip olabilmesinin mümkün olamayacağını Yargıtay bir kararında “Şirketin kendi hisse senetlerini satın alma yasağı – … anonim şirketler arasındaki karşılıklı iştirak durumu bulunup bulunmadığı ve bulunuyor ise, bu durumun TTK’nun 329. Maddesi … hükümlerine aykırılık teşkil edip etmediği konusunda bir karar verilmesi gerekirken…” diyerek belirtmiştir.
Yabancı ülke hukukları incelendiğinde, anonim şirketlerin hisse senetlerini satın almalarına veya geri almalarına (buy-back) hukuken bir engel bulunmadığı görülmektedir. Anonim şirketlerin kendi hisse senetlerini satın almaları ve geri almaları ABD, Rusya, Almanya, Fransa, İtalya, Hindistan, Japonya ve birçok başka ülke piyasalarında şirketlerin yoğun olarak kullandıkları bir yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yöntem, yabancı hukuk düzenlemelerinde avantajlı bir yatırım fırsatı olarak değerlendirilmektedir.
Buy-back yöntemiyle şirketin kendi hisse senetlerinin sayısının piyasada azalması söz konusu olmaktadır. Eğer sermaye piyasasında şirketin hisse senetlerinin sayısı fazla ve senetleri satın alma yönünde talep azsa, bu hisse senetlerinin değeri düşer. Bu değer düşmesini önlemek için şirket kendi hisse senetlerini geri alıp piyasadaki hisse sayısını azaltarak hisse senetlerinin değerinin düşmesini engellemiş olur. Bu şekilde şirket kendine yatırım yaparak dışarıdan şirket hisselerinin aslan payını almak isteyen üçüncü kişileri engellemiş olur.
Son günlerde birçok uluslararası şirket ekonomik kriz döneminde kendi hisse senetlerini satın alarak hisse değerinin azalmasını engellemeye çalışmaktadırlar. Fakat Türk hukukundaki düzenlemelere göre Türk şirketlerinin bu şekilde hisselerini piyasadan satın almaları mümkün olmadığından ekonomik krize karşı bu yöntemle mücadele etmeleri mümkün olamayacaktır.
Yeni Türk Ticaret Kanunu tasarısı bu konuyu anılan sebepler ile yeniden düzenleme gereği duymuştur. İlgili maddeye göre; Bir anonim şirket, yönetim kurulunun, onsekiz ay içinde kullanması koşulu ile, genel kuruldan alacağı yetkiye dayanarak, sermayesinin yüzde onuna kadar, kendi hisse senetlerini iktisap edebilir.
Düzenlemeye getirilen yüzde onluk sınır ile manipülasyonun engellenmesi ve sermaye piyasasının da korunması amaçlanmıştır. Bu şekilde Yeni Türk Ticaret Kanunu bir anlamda anonim şirketlerin kendi hisselerini satın almaları yasağını ortadan kaldırmış ve uluslararası düzenlemelere yakınlaşmıştır. Böylece hem Türk hem de uluslararası şirketlerin hareket serbestisi genişletilmiş ve bu şekilde yatırım olanakları da kolaylaştırılmıştır.
___________________________________________________________
1. Cevik O.N. “Anonim Sirketler”, Seckin, Ankara, 2000, s.676.
2. Yargitay T.D. 6/1/1964 gun ve E. 1963/2851, K.1964/93.
3. Doganay I. “Turk Ticaret Kanunu Serhi”, 1.inci Cilt, Beta, Istanbul, 2004, s.971.
4. Doganay I. “Turk Ticaret Kanunu Serhi”, 1.inci Cilt, Beta, İstanbul, 2004, s.971.
5. Cevik O.N. “Anonim Sirketler”, Seckin, Ankara, 2000, s.677.
6. Doganay I. “Türk Ticaret Kanunu Serhi”, 1.inci Cilt, Beta, Istanbul, 2004, s.969.
7. Yargitay 11. Hukuk Dairesi 30.9.2003 tarih ve 2003/2673 esas, 2003/8615.
